Vir ‘n kronkelende agterpad is Wessel Swanepoel baie lief, al weet hy goed daar’s gewoonlik ‘n veel korter roete wat tussen Punt A en Punt B gery kan word.
“Ek probeer altyd alternatiewe roetes gebruik in plaas van die hoofpaaie wanneer tyd dit toelaat. Op dié wyse het ek al by die 95% van Namibië se geproklameerde paaie gery,” vertel Swanepoel, ‘n afgetrede siviele ingenieur en ‘n onafhanklike natuurkenner van Windhoek.
Dis juis op een so ‘n reis langs ‘n dwaalpad in die suide van Namibië langs dat sy geoefende oog een warme dag in Januarie 2010 ‘n onbekende struik by Grootpan in die Karasstreek raakgesien het. Hy was van Keetmanshoop na Windhoek onderweg, en het verkies om van die kleiner paaie oos van die hoofroete te ry. Dié dag was hy op soek na voëllewe.
“Ek het by die pan gestop om na ‘n klein vaal lewerikkie te soek, toe my oog ‘n vreemde groep plante vang,” onthou Swanepoel, wat ‘n wye kennis oor plante en voëls het, en die afgelope paar jaar as spesialis-natuurgids werk.
Dié plante het weens hul donkerder groen kleur uitgestaan tussen die andersins vaal gannabossies (behorende aan die Salsola-geslag) wat die droë pan bedek het. By nadere ondersoek het hy tot sy verbasing besef dis nie noodwendig nog ‘n soort gannabossie nie, en dat hy dit van g’n kant af geken het nie.
Met sy belangstelling geprikkel, het Swanepoel sy fonds met planttaksonoom prof Braam van Wyk van die Universiteit van Pretoria bespreek. Dié het sy vermoede bevestig het dat dit waarskynlik nie ‘n soort ganna is nie, maar ‘n heel onbekende plantsoort.
Intussen het Swanepoel informeel daarna begin verwys as die “panplant”.
Blomme en vrugte het gekort voordat finaal uitsluitsel oor die identiteit daarvan gekry kon word. Daarom is hy in Desember 2010 weer by die pan verby, en kon hy dié keer van die panplant se blomme en vrugte versamel. By nadere ondersoek het dié bevestig het Swanepoel iets besonders en onbekend beet het.
Anders as wat gewoonlik die geval is as ‘n nuwe plant ontdek word, was die panplant se kenmerke so ongewoon dat Swanepoel en Van Wyk nie uit die staanspoor die bossie se familieverwantskap aan ander plante kon bepaal nie.
Saam het hulle besluit om die plant te benaam, en te probeer uitpluis hoe dit verwant is aan ander spesies. Hiervoor is die hulp van vooraanstaande plantkundiges van die Koninklike Botaniese Tuin Kew in die Verenigde Koninkryk ingeroep.
Deeglike DNS-navorsing, chemiese ontleding en gedetailleerde ondersoeke van die blare, blomme en vrugte is uitgevoer. Op grond daarvan kon daar vroeër vanjaar in die vaktydskrif Phytotaxa aankondig word dat Swanepoel se panplant sommer baie meer besonders is as wat hy ooit ‘n dekade gelede van sou kon droom.
Groot was almal betrokke se verbasing toe hul DNS-toetse wys dis verlangs verwant aan kool, Brusselse spruite en broccoli, al lyk dit nie op die oog af so nie, en dat almal saam dus aan die groter plantorde Brassicales behoort. Die meerjarige Namibiese bossie het die spesienaam Tiganophyton karasense gekry, en die kenners het dit ingedeel in ‘n heel nuwe blomplantfamilie, Tiganophytaceae, waaraan geen ander plant nog behoort nie.
“Die ontdekking lok wêreldwye belangstelling onder plantkundiges omdat dit deesdae hoogs uitsonderlik is dat ‘n nuwe blomplant nog ontdek word wat nie in een van die meer as 400 bestaande blomplantfamilies geklassifiseer kan word nie,” vertel Swanepoel.
Sover het hy dit nog net opgemerk in en om drie seisoenale panne in die Karasstreek, waar dit in kalkryke gronde groei.
“Vandat ek die plant die eerste keer gesien het noem ek dit die ‘panplant’,” vertel ‘n trotse Swanepoel. “Tiganophyton” is dan ook Grieks vir braaipanplant, terwyl “karasense” verwys na die gebied waar dit gevind word.
Die “braai-” in die naam is ook gepas omdat die panne waar die plant groei geleë is in ‘n deel van Namibië waar mens die hoogste somertemperature sal ervaar.